“De wereld is in volle verandering en we moeten mee”
Met verkiezingsjaar 2024 in aantocht kijken Vlaamse bedrijven meer dan ooit naar de toekomst. Dat is nodig, want we staan voor grote maatschappelijke uitdagingen en dus zijn structurele hervormingen de enige mogelijke weg. Tegelijkertijd vereist de huidige economische context dat er op korte termijn, liefst nog voor de verkiezingen, bakens worden verzet. Voka-topman Hans Maertens en Jolyce Demely, algemeen directeur van Agoria Vlaanderen, combineren nuchter realisme met een uitgesproken toekomstvisie. “Talent blijft de allesbepalende factor in een kenniseconomie. Innovatie draait steeds om mensen.”
2023 is een jaar met een gemengde teneur geweest: vooralsnog is er geen sprake van een recessie in België, maar het aantal faillissementen piekt en sommige sectoren, zoals de bouw, melden een duidelijke terugval. Wat is jullie balans?
Hans Maertens: Het is inderdaad een kwestie van gemengde gevoelens. Eigenlijk voelen we nu de weerbots van de coronaschok, waar we in eerste instantie snel van hersteld waren. Maar de geopolitieke spanningen wereldwijd zorgen voor een nieuwe economische schok. Eigenlijk staat de hele wereldorde onder druk: de machtsverhoudingen tussen China, de VS en de EU zijn duidelijk aan het wijzigen. Daardoor hangen er zware onweerswolken boven onze economie. Uit onze enquêtes blijkt dat ondernemers zich daar zeer bewust van zijn. Een belangrijke indicator is het investeringsklimaat, dat onmiskenbaar is vertraagd. Het gaat dus niet enkel om conjuncturele beweging, maar ook om een structureel probleem.
Jolyce Demely: Wij noteerden in het eerste kwartaal nog zes procent groei. Die is afgezwakt naar twee procent vandaag. Wat wel opvalt, is dat wij als sector minder jobs genereren. Dat heeft te maken met het moeilijke economische klimaat. IT-projecten worden nu eenmaal sneller on hold gezet zodra het moeilijker gaat. Bijgevolg slonk ook het aantal jobs in onze sector met ongeveer 1500, en belandde een deel van onze mensen noodgedwongen op de bank. Hierdoor dreigen we een aantal nieuwe flagship-projecten, die Vlaanderen maken tot wat het is, te missen.
Wat vonden jullie het meest markante, positieve feit van 2023?
Jolyce Demely: Zonder twijfel het feit dat men erin geslaagd is om de productie van de EX30, het nieuwe elektrische model van Volvo, naar de fabriek in Gent te halen. Dat is een opsteker, zeker als je weet hoeveel werk daar is ingekropen. Het toont aan dat we Vlaanderen – ondanks de realiteit van de hoge loonkosten – toch op een positieve en aantrekkelijke manier in de markt kunnen zetten.
Hans Maertens: Hoewel ik vermoed dat 2023 in de geschiedenisboeken vooral zal herinnerd worden om zijn oorlogen, ben ik nog dagelijks verwonderd en hoopvol over de snelheid van de technologische ontwikkelingen. In combinatie met ondernemerschap zit hier de oplossing voor de uitdagingen van morgen in. Omdat we als mensen altijd meer willen, hebben we de neiging te vinden dat het allemaal te traag gaat, maar we onderschatten wat er gerealiseerd wordt. Kijk bijvoorbeeld naar wat onze bedrijven en onderzoekers presteren rond waterstof, offshore windturbines en uiteraard AI.
Bij de bedrijven die we hebben geïnterviewd het voorbije jaar komen drie issues telkens weer terug: gebrek aan ruimte om uit te breiden, moeilijke vergunningenparcours en de schaarste aan beschikbaar talent. Hoe kunnen we die problemen structureel aanpakken in 2024? Zien jullie nog quick wins?
Hans Maertens: Het stikstofakkoord is een zeer cruciale stap. Daarom is het goed dat nu de hele Vlaamse regering daarmee bezig is. Maar voor de rest is het een realiteit dat men heeft nagelaten om grote hervormingen te doen. Wij kijken vooral uit naar de komende 10 jaar, 2 legislaturen dus, om fundamentele hervormingen door te voeren. De wereld rondom ons is in volle verandering en we moeten mee, zeker in de wetenschap dat onze pensioenen en sociale zekerheid dreigen ineen te stuiken als we niet structureel ingrijpen.
Jolyce Demely: Dat klopt, en net daarom moeten we ons eigen potentieel beter in de kijker durven te stellen. Dankzij onze innovatiedrang hebben we echt veel te bieden. Kijk naar onze materialencluster, onze vele Factories of the Future of het internationale aanzien dat imec geniet. We zijn daar vaak te bescheiden in.
Zal Flanders Technology and Innovation (FTI), het prestigeproject van de Vlaamse regering dat de innovatie in Vlaanderen in de kijker moet stellen, deze bescheidenheid kunnen doorbreken?
Hans Maertens: Wij steunen dit alvast volledig. Ik heb als student nog Flanders Technology International meegemaakt, de grote technologiebeurs waar we kennis maakten met robots, bijvoorbeeld. Daar werd met veel bewondering en fierheid naar gekeken. Dat zijn we vandaag een beetje kwijt. Eigenlijk zijn we in Vlaanderen slachtoffer van onze eigen bescheidenheid. We hebben de neiging om alles waar lef van uitgaat in vraag te stellen.
Jolyce Demely: De doelstelling van het plan is heel nobel en is, zeker voor onze jongeren, van groot belang. We moeten hen tonen dat er oplossingen zijn voor hun bezorgdheid over het klimaat en de toekomst, en hen overtuigen dat ze impact kunnen hebben door mee te stappen op de trein van technologie en innovatie. Ik hoop dat scholen massaal gaan deelnemen aan de diverse events.
2024 is een verkiezingsjaar, met achtereenvolgens Europese, federale en regionale verkiezingen in juni en lokale verkiezingen in oktober. Verwachten jullie daarvoor nog iets van beleidsmakers?
Jolyce Demely: Een erg belangrijk element is het Europees voorzitterschap van België, van januari tot eind juni. Dat is een window of opportunity die we moeten grijpen. Vandaag zie je dat de Green Deal van de EU, die de industrie moet helpen om de overgang te maken naar klimaatneutraliteit, disruptieve effecten heeft. De grote economische machten subsidiëren massaal, iets wat wij veel moeilijker kunnen doen. Daarom is het belangrijk dat we tijdens ons voorzitterschap streven naar een meer Europees gecoördineerde aanpak van de klimaatinvesteringen, zodat lidstaten elkaars vliegen niet afvangen. Zoniet zal Vlaanderen als kleine regio aan het kortste eind trekken.
Hans Maertens: De effecten zijn nu al voelbaar. Kijk maar naar de vele Vlaamse bedrijven die zich vestigen over de Franse grens. Dat doen ze omwille van de beschikbare ruimte en arbeidskrachten, maar evenzeer omdat ze aanspraak maken op grote subsidies. De investeringen zijn met andere woorden aan het verschuiven naar grotere landen binnen Europa. Dat toont nogmaals hoe belangrijk de komende twee legislaturen zullen zijn. Gouverner, c’est prevoir.
De klimaattransitie maakt structurele hervormingen dus enkel maar nog urgenter.
Hans Maertens: Inderdaad. Die hervormingen zijn nodig, maar de politici moeten het ook durven uit te leggen. Hervormingen van onderwijs, arbeidsmarkt, pensioenen, sociale zekerheid … dat wordt geen neutrale ingreep en zal dus geld kosten, zowel aan de overheid, de gezinnen als de bedrijven. Maar de transitie zal op termijn voor iedereen opbrengen, als we erin slagen om ons duurzaam economisch model meer te exporteren. En dat kan, hé! Kijk naar ZF Windpower of DEME, twee bedrijven die de groeiversnelling van windenergie wereldwijd mogelijk maken.
Jolyce Demely: Dat verhaal willen ook wij brengen. Daarom werken we momenteel al volop aan een industrietop, die zal plaatsvinden op het slotevent van Flanders Technology and Innovation. Daar willen we het beleid een blauwdruk presenteren over waar we naartoe moeten met de Vlaamse industrie. Die heeft een mooie toekomst voor zich, op voorwaarde dat men het juiste kader schept.
Wat is jullie nummer 1 prioriteit voor de volgende Vlaamse legislatuur? Waar moet de volgende Vlaamse regering eerst en vooral werk van maken?
Hans Maertens: Zonder enige twijfel: innovatie. In de globale verandering waar we vandaag voor staan, moeten we durven de leiding te nemen. Eigenlijk moet er worden gestreefd naar een regeerakkoord dat innovatie integreert in elk beleidsdomein. Ik hoop dus op een regeerakkoord waarvan iedere bladzijde innovatiedrang uitstraalt.
Jolyce Demely: Helemaal akkoord. En belangrijk hierbij is om te beseffen dat innovatie steeds draait om mensen. Natuurlijk hebben we technologie nodig, maar zonder mensen zullen we er niet geraken. Daarom moet er voor mij ook een duidelijke focus liggen op levenslang leren, want dat krijgen we nog steeds te weinig van de grond. Daarom moet dit een fundamentele doelstelling worden, terwijl we het vandaag nog te vaak zien als iets flankerend.
Wat is de laatste opleiding die jullie zelf hebben gevolgd?
Jolyce Demely: Eentje rond corporate governance, wat uiteraard essentieel is binnen mijn rol als algemeen directeur.
Hans Maertens: En ik heb me onlangs bijgeschoold inzake AI. Een bijzonder boeiende materie!
Tot slot: wat is jullie persoonlijke wens voor het nieuwe jaar?
Hans Maertens: Ik wens dat het nieuws wat positiever mag worden. Op die manier kan ik ’s ochtends naar de radio luisteren en met een positiever gevoel de dag starten. De “Yes, we can”-mentaliteit kan zo wat meer naar de voorgrond treden.
Jolyce Demely: Ik ben daar volledig mee akkoord. Ik stel me ook vaak vragen bij hoe de media berichten over de veranderingen in de wereld. Men lijkt vaak te veel bezig met schandaaltjes en is te weinig gefocust op wat écht belangrijk is voor onze welvaart. Daarnaast hoop ik zelf vooral dat we voor het einde van volgend jaar een nieuwe Vlaamse én federale regering zullen hebben, want dat is gewoonweg nodig gezien de torenhoge uitdagingen waar we voorstaan.