Alleenstaand en geen kinderen: hoe regel ik mijn erfenis?

Alleenstaanden zonder kinderen die hun erfenis willen regelen, botsen vaak op een dilemma. De successierechten voor hun nabestaanden lopen immers snel op. Maar wanneer ze dat willen oplossen via een schenking, moeten ze de familie inzicht geven in hun financiële situatie – wat vaak niet gewenst is. Om de hoogste aanslagvoeten bij zo’n vererving te vermijden, is een tijdige planning aangewezen. Zakenadvocaat Mark Delboo getuigt uit zijn jarenlange praktijkervaring. 

Ons erfrecht is in grote mate opgebouwd rond het beschermen van de rechten van de langstlevende partner en de kinderen. Voor hen heeft de wetgever bijvoorbeeld voorzien in een gegarandeerd erfdeel, waar niet van afgeweken mag worden. De erfenis van wie alleenstaand is en kinderloos sterft, komt wettelijk toe aan de familie: ouders, broers of zussen, tantes en nonkels of zelfs neven of nichten. 

Als er geen testament werd opgesteld, wordt de erfenis van een kinderloze alleenstaande dus door de overheid geregeld. “Leven beide ouders nog, dan krijgen zij de helft van de erfenis. De andere helft gaat naar broers en zussen, of naar hun erfgenamen – de neven en nichtjes. Zijn de ouders overleden en zijn er geen broers of zussen, dan schuift de erfenis door naar ooms en tantes en hun kinderen”, geeft Mark Delboo aan. 

Ouders genieten bij een erfenis van dezelfde tarieven als kinderen. “Maar voor andere familieleden loopt de belasting snel op. Vanaf een waarde van 125.000 euro zit je aan 55% successierechten, zowel voor roerende als onroerende goederen. En dat vinden de meeste Belgen nog altijd een aanslag op hun vermogen. Vandaar dat ze toch naar oplossingen zoeken om de juiste mensen te begunstigen én om de belastingen te drukken.”

Zodra de vererving niet in rechte lijn gaat, gaat het niet meer om reservataire erfgenamen. “Je hoeft je erfenis dus niet naar broers of zussen te laten gaan, als je dat niet wenst”, merkt de expert van DELBOO ­Advocaten op. “Maar als je specifieke familieleden wil begunstigen, moet er wel een testament worden opgemaakt. Dat is de enige manier om af te wijken van de wettelijke regeling en dus zelf controle te houden op wie de begunstigden van je vermogen worden.” 

Een volgende stap in de erfenisplanning bestaat erin om de successierechten te proberen te beperken. Mark Delboo: “Meestal wordt dan gewerkt met een zorgvolmacht. Daarin kan je een bepaling opnemen die toelaat om je testament uit te voeren, kort voor het overlijden. We spreken dan over schenkingen die in ijltempo geregeld worden via een notaris. Maar omdat de persoon die de zorgvolmacht krijgt en dan de beslissingen neemt zelf niet de begunstigde mag zijn, moet er een derde persoon worden aangewezen om dat “testamentaire” luik te regelen. Die lasthebber mag geen enkel rechtstreeks belang hebben bij de schenking. Vaak gaat het dus om adviseurs of advocaten.” 

Die zakelijke regeling in emotioneel bijzonder zware momenten, scheelt wel een slok op de borrel. “Voor de schenking van roerende goederen bedraagt het tarief dan 7 in plaats van 55 procent. Voor het schenken van onroerende goederen is het maximale tarief 40 procent. Maar zo’n onroerende schenking kan je eigenlijk niet op dergelijke zeer korte termijn van pakweg 24 uur regelen. Daarom raden we alleenstaanden aan om hun eigendom op een goed moment te verkopen en in cash om te zetten. Zo kan er last minute wel nog een schenking aan gunstige ­tarieven gebeuren.”

Een aandachtspunt is wel dat het uitvoeren van een schenking kort voor het overlijden vaak tot procedures leidt. Mark Delboo: “Wanneer niet alle erfgenamen in gelijke mate worden begunstigd, kan dat tot ongenoegen en dus juridische procedures leiden. De rechter moet dan oordelen of degene die de zorgvolmacht heeft uitgevoerd, wel degelijk binnen zijn of haar mandaat is gebleven. Wie zulke problemen wil vermijden, kan uiteraard met bankgiften bij leven werken. Die zijn in principe niet belast, op voorwaarde dat de schenker na de gift nog drie jaar in leven blijft.”