Yves Leterme en Johan Vande Lanotte: “We moeten het Belgische compromis in ere herstellen”

Jarenlang speelden christendemocraat Yves Leterme en socialistisch boegbeeld Johan Vande Lanotte mee in de Champions’ League van de Belgische politiek. Maar hun actieve politieke engagement is al een tijdje voorbij. Vandaag kunnen de zestigers met enige onthechting de actualiteit becommentariëren. Business Vlaanderen bracht de oud-premier en voormalige vice-premier samen voor een dubbelgesprek, uiteraard met de komende verkiezingen als hoofdthema: “Ons trage politiek systeem is niet meer aangepast aan de snelheid van de maatschappij.” 

De Vlaamse, federale en Europese verkiezingen van juni komen in zicht en de campagne trekt zich op gang. Volgen jullie het reilen en zeilen in de Belgische politiek nog op de voet? 

Johan Vande Lanotte: Ik lees de krant en volg de berichtgeving in hoofdzaak op de VRT. Maar als je er niet meer middenin zit, mis je van sommige zaken toch de achtergrond. Het is gevaarlijk om dan te oordelen. Zowel Conner Rousseau als Melissa ­Depraetere hebben wel eens mijn mening gevraagd, maar ik ben niet meer betrokken in de besluitvorming van de partij. Ik maak wel nog deel uit van het provinciaal bestuur van Vooruit West-Vlaanderen, maar dan vooral omwille van mijn ervaring, denk ik.

Yves Leterme: Ik volg het omwille van de verkiezingen weer wat meer. Maar ik ben de eerste om te beseffen dat het beeld in de media niet altijd correspondeert met de realiteit. Daardoor is het moeilijk om de finesses van een dossier of sommige discussies volledig te doorgronden. Ik hou bewust wat afstand. Maar mensen die mij willen spreken, weten dat ik beschikbaar ben. Al heb ik vandaag eerder toevallig meer contacten buiten CD&V dan met partijgenoten: Georges-Louis Bouchez, om een voorbeeld te geven. En omwille van mijn Europees engagement rond daklozen zijn er contacten met onder meer de ministers Karine Lalieux, Frank ­Vandenbroucke en Caroline Gennez.

De peilingen geven aan dat Vlaams Belang in het kamp van de winnaars zit, en dat het politieke centrum klappen krijgt. Wat leiden jullie daaruit af?

Yves Leterme: De traditionele lidpartijen en het middenveld kalven verder af. Voor mij is het klaar dat er nood is aan hergroepering in het politieke centrum, want te veel keuze doodt het duidelijke kiezen. We moeten waken over onze representatieve democratie en ze bij de tijd proberen te brengen. We hebben immers politieke instellingen die teruggaan op de 19e eeuw, werkingskaders die in de 20e eeuw zijn bedacht en van politici wordt verwacht dat ze de problemen van de 21e eeuw aanpakken. Maar het huidige systeem leidt tot een gebrek aan gestructureerd debat, tot inertie en vertraging. En dat wringt hoe langer hoe meer in een samenleving die 24/7 actief is en waar iedereen zijn gedacht onmiddellijk kwijt kan op sociale media.

Johan Vande Lanotte: Het grote verschil met onze actieve periode is dat er veel meer versnippering is en dat de uitersten op links en rechts aan kracht winnen. In de jaren ’90 hadden onze partijen een groter aandeel stemmen. 2% verliezen op 20% of meer, zo erg was dat niet. Maar nu je regeringen hebt met partijen die slechts een 10% halen, betekent een verlies van 2% bijna dat je je bestaanszekerheid kwijt bent. Ik begrijp dat er bij sommigen echt paniek is.

De voorbije regeerperiode zijn grote hervormingen op het federale niveau uitgebleven. Zal een volgende regering er dan wel in slagen om die noodzakelijke hervormingen, bijvoorbeeld inzake arbeidsmarkt en fiscaliteit, door te voeren, in een context die budgettair nog moeilijker wordt? 

Johan Vande Lanotte: Men zal niet anders kunnen. Want de Europese Commissie zal de komende jaren haar stempel drukken op de budgettaire discipline. Niet de grootte van het tekort is dan het probleem, maar het volhouden van de inspanningen. Men zal jaar na jaar een stuk besparingen moeten doorzetten. Dat is lastig, maar het hoeft politici niet tegen te houden. Vaak is de politiek verlamd omdat men bang is voor de reactie van de kiezer. Wel, ik herinner er graag aan dat wij als SP in 1991 samen met premier Jean-Luc Dehaene het globaal plan uitgewerkt hebben. Dat omvatte besparingen en belastingverhogingen, twee zaken die mensen niet graag hebben. Maar het was nodig. En we hebben finaal geen stemmen verloren door dat beleid. Het kàn dus, als je het ook goed uitlegt.

Yves Leterme: De federale politiek moet back to basics. Er zijn veel problemen en het zal niet gemakkelijk zijn om met antwoorden te komen. Voor mij komt het erop neer dat men capteert wat de mensen willen, daar niet populistisch mee omgaat maar wel naar reële oplossingen zoekt. Dat impliceert bijvoorbeeld ook dat er goede contacten over de taalgrens heen nodig zijn en dat men in staat is om compromissen te sluiten. Het falen van de federale politiek, en bij momenten zelfs de Vlaamse, heeft daar veel mee te maken. We moeten het Belgische compromis in ere herstellen. 

Johan Vande Lanotte: Helemaal akkoord. Politici zien elkaar alleen nog in het parlement en te weinig erbuiten. Bovendien denken sommigen: onze partij is dubbel zo groot dus onze coalitiepartner moet inbinden, want we moeten dubbel zoveel binnenhalen. Maar zo werkt het niet. Ik hoop dat onze huidige generatie politieke leiders het talent van het compromissen sluiten herontdekt. Een compromis wordt vaak als negatief gezien, terwijl elke bedrijfsleider weet dat je ze nodig hebt om vooruit te geraken. 

Yves Leterme: Beter een slecht compromis dan een goed proces. Dat weet toch iedereen? (lacht)

Als we kijken naar een aantal recente problemen waarmee onze politici geconfronteerd werden: de roep om een stevig industrieel beleid, de stikstofproblematiek met haar impact op het vergunningenbeleid, het boerenprotest … vaak wordt dan naar Europa verwezen als boeman. Zijn we te strikt gebonden aan Europese directieves en regelgeving? Of volgen we te gedwee in de omzetting? 

Johan Vande Lanotte: Ons probleem, samen met Nederland, is dat we extreem dichtbevolkt zijn. Daardoor zijn de Europese Habitatrichtlijn Natura2000 en de afspraken rond stikstof hier inderdaad moeilijker te implementeren. Die regelgeving biedt wel de mogelijkheid om te compenseren, maar we hebben geen ruimte meer waar dat kan. Wonen, natuur, landbouw en industrie zitten immers heel dicht bij elkaar. Kijk naar de chemische cluster in de haven van Antwerpen, die is vergelijkbaar met de chemie in het Amerikaanse Houston. Maar naast de wereldstad Houston is Antwerpen maar een grote parochie – al zullen ze dat in Antwerpen niet graag horen. (lacht)

Yves Leterme: In ons democratisch bestel vraagt het ook tijd om zulke grote transities door te voeren. Neem nu de switch naar elektrische mobiliteit. Als ik kijk naar de regio Ghangzou in China, daar krijg je principieel enkel nog een nummerplaat als je elektrisch rijdt. Wie toch een verbrandingsmotor wil houden, moet deelnemen aan een loterij waarbij je één kans op de tien hebt om een nummerplaat te krijgen. Zo’n sturend beleid zou men hier niet aanvaarden. Anderzijds: Europa is overbureaucratisch en heeft gebreken. Maar gelukkig dat we de EU hebben: het is op politiek vlak de meest fantastische na-oorlogse realisatie. Het heeft ons zeer zeker geholpen om door de opeenvolgende crisissen te komen. Als land alleen zou België het er veel slechter van hebben af gebracht.

Johan Vande Lanotte: Dat is zeker! België heeft ook wel het nadeel dat de Europese Commissie in Brussel gehuisvest is. Het betekent dat de commissarissen dagelijks met de Belgische situatie geconfronteerd worden, hier veel contacten hebben en dus ook nauwer opvolgen wat hier gebeurt. Voor een land als Slovenië, om maar één voorbeeld te noemen, ligt dat helemaal anders.

Europa wordt hoe langer, hoe conservatiever. Kijk naar de recente verkiezingen in Nederland en Portugal, het succes van Marine Le Pen in Frankijk en de invloed van Viktor Orban in Oost-Europa. Maken jullie zich daar zorgen over?

Yves Leterme: Het is een teken van deze tijd. Er is een grondstroom van mensen die zich niet gerespecteerd of behartigd voelen en die dat de schuld vinden van de huidige politieke leiders. Maar vaak is hun politieke reactie irrationeel. Ik geef een voorbeeld uit Frankrijk: Vincennes is de meest welvarende gemeente in de Val de Marne, een departement ten zuiden van Parijs. En toch heb je daar historisch in de arbeidersgemeenten behoorlijk wat communistische gemeenteraadsleden en lokale besturen. En wat gebeurde daar dan bij de vorige nationale verkiezingen? Het extreem-rechtse Front National won. Veel mensen zoeken vooral de extremen op om ‘foert’ te zeggen. En dat geldt bij ons evenzeer.

Johan Vande Lanotte: Ik ben niet pessimistisch. Kijk naar Italië, waar premier Meloni inhoudelijk toch een heel stuk opgeschoven is in haar beleidskeuzes. Ook Marine Le Pen klinkt heel anders dan haar vader destijds. Maar we moeten wel waken over de basisbeginselen: respect voor de rechtstaat en de mensenrechten, dat moet steeds voorop staan. Als je kijkt naar Turkije of Rusland, dat is nog een heel andere situatie dan bij ons. Ik blijf ervan overtuigd dat het Europees project, dat een sterke economische basis heeft, ons zal helpen om de democratie te vrijwaren. 

Yves Leterme: Akkoord, West-Europa hoort bij de beste plekken om te leven, maar relatief gezien gaan we erop achteruit. De BRICS-landen hebben sterk werk geleverd om hun mensen uit de extreme armoede te halen. Van de weeromstuit heeft de Europese economie het dan moeilijk. Bovendien wil Europa graag de beste zijn inzake klimaatbeleid, privacy, gezondheidsbeleid, eigen ethische principes en genereuze sociale voorzieningen. Dat is nobel. Maar we mogen niet blind zijn voor onze competitiviteit. Ook rond AI moeten we oppassen dat we niet de verkeerde keuzes maken. Europa is een regelgevende superpower, Amerika de financiële en militaire supermacht en China de grootste markt ter wereld. 

Johan Vande Lanotte: We hebben nog altijd een stevige interne Europese concurrentie en tegelijk maken we deel uit van een globale economie, waar zowel de VS als China massaal hun industrie ondersteunen. We moeten blijven inzetten op lokale bedrijven met een groot potentieel. imec is als onderzoeksinstituut zeker zo’n parel. Maar wat onze brouwers met AB Inbev hebben gedaan, de wereldmarktleider gecreëerd … Zo’n verhalen zouden we meer moeten hebben.

Tot slot, politiek is een harde stiel en leidt vaak tot een botsingen van ego’s. Houden jullie finaal goede herinneringen over aan jullie ambten? 

Yves Leterme: Persoonlijk kijk ik tevreden terug op mijn engagement. Ik zou als de zoon van een schilder-behanger uit de Westhoek nooit dezelfde mogelijkheden gehad hebben, zonder de kansen die de politiek me heeft geboden. Ik ben een kleine 20 jaar actief geweest. Op mijn 51ste ben ik uit de politiek gestapt omdat ik nog andere dromen wou realiseren en liever in een brede volkspartij wou militeren dan in een alleenstaande, verschrompelende christen-democratische partij. So be it en sans rancune … Waar ik wel spijt van heb, is dat ik het systeem en mijn partij niet grondiger heb kunnen veranderen. De tijd was er toen niet rijp voor.

Johan Vande Lanotte: In mijn hoofd is mijn hoofdbezigheid altijd prof aan de unief geweest. Politiek beschouwde ik als een hobby, zelfs al was het meer dan een fulltime bezigheid. Dat de meeste rechters en collega’s-advocaten mij vandaag als een prof herkennen, zelfs al ben ik intussen emeritus, stemt me dan ook gelukkig. Als het op politiek aankomt, heeft de Franse econoom Thomas Piketty erop gewezen dat België een van de weinige landen is waar de sociale ongelijkheid de afgelopen 30-40 jaar verminderd is. België is het enige land ter wereld waar de ‘American Dream’ echt bestaat. Als socialist ben ik daar fier op. Tegelijk heb ik altijd het afgunst-socialisme vermeden. Ik voelde me eerder een liberale socialist. Hoe meer rijke mensen er zijn, hoe meer ze kunnen helpen om kansarmen te helpen. We moeten welvaart creëren zodat zoveel mogelijk mensen erin kunnen delen. Daar zijn we wel in geslaagd, denk ik dan. 

Yves Leterme kwam in 1997 in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Hij werd later CD&V-voorzitter, Vlaams minister-president en twee keer premier van de federale regering. In 2011 startte hij een internationale carrière. Vandaag is hij actief als zelfstandig bestuurder en consultant die wereldwijd contacten legt tussen bedrijven, investeerders en overheden. Hij is ook bestuurder bij de denktank Club de Madrid. En als vrijwilliger zit hij het Europees platform EPOCH voor, dat de situatie van daklozen wil verbeteren. 

Johan Vande Lanotte was tussen 1991 en 2017 diverse keren minister, vice-premier en ook voorzitter van sp.a. Als professor aan de UGent specialiseerde hij zich in grondwettelijk recht en mensenrechten. Vandaag werkt hij in het kantoor van Walter Van Steenbrugge en ­Christine Mussche voornamelijk rond vennootschappen en kmo’s, die hij adviseert en voor wie hij bemiddelt. Hij is ook actief bij basketbalploeg Filou Oostende, waar hij meeschrijft aan een toekomstplan.