Juridische aspecten van (jong)dementie

Elke vier seconden krijgt iemand ergens ter wereld dementie. De kans op een diagnose is één op vijf. Uit deze en andere cijfers van het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen blijkt dat de ziekte meer dan ooit oprukt. In het dagelijkse leven zijn de gevolgen erg ingrijpend, zowel voor de patiënt als voor zijn naaste omgeving. En wat gebeurt er wanneer een werknemer of bestuurder van een vennootschap getroffen wordt door dementie? We vroegen tekst en uitleg aan Erik Langerock, advocaat medisch recht bij het kantoor Berlaw.

Als advocaat medisch recht, auteur van het boek ‘Maakt dementie onbekwaam?’ (uitgegeven bij Politeia) en een van de initiatiefnemers van het kennisplatform ‘De Kloof Overbrugd’, is Erik Langerock uitstekend geplaatst om de juridische gevolgen van dementie goed in te schatten. “Dementie wordt vaak geassocieerd met oudere mensen die symptomen vertonen. Maar deze ziekte treft ook jongere mensen. Zij zijn vaak nog actief in het beroepsleven, waardoor diverse aspecten rond aansprakelijkheid, verzekeringen, testamenten en rijbewijs uitgeklaard moeten worden. Dat is niet altijd een eenvoudige opdracht.”

Dementie is een verzamelnaam voor ruim vijftig ziektes waarbij de hersenen informatie niet meer goed kunnen verwerken. Erik Langerock licht toe: “De meest voorkomende vorm is de ziekte van Alzheimer. Daarnaast komen ook de minder bekende vasculaire dementie, frontotemporale dementie en Lewy body dementie veel voor. Bij elke vorm is er één constante, namelijk dat de zenuwcellen in de hersenen en/of de verbindingen tussen deze cellen kapot gaan. Hierdoor functioneren hersencellen steeds minder goed. Dit uit zich in eerste instantie in geheugen- en gedragsproblemen en een afnemend oriëntatiebesef. Typerend voor dementie is ook dat patiënten meestal niet beseffen dat ze ziek worden of zijn. Bij jongdementie worden de eerste symptomen vaak geminimaliseerd en linkt men het verwarde gedrag (te) snel aan oververmoeidheid en stress.”

“Vandaag bestaat er jammer genoeg nog geen medicatie om dementie te voorkomen. Wel slagen sommige medicijnen erin om bepaalde symptomen in te tomen. Deze medicatie werkt echter niet bij iedereen.”

Mensen met dementie leven gemiddeld acht jaar met de ziekte. De diagnose wordt gemiddeld na circa veertien maanden gesteld. Specialisten onderscheiden drie fasen. Erik Langerock: “In een vroege fase begint dementie vaak met kleine gedragsveranderingen. Tijdens de middenfase worden deze veranderingen zichtbaarder en neemt ook de afhankelijkheid van anderen toe. In een late fase wordt de patiënt volledig afhankelijk van een mantelzorger en gaat hij ook lichamelijk fel achteruit.”

“Tijdens de eerste symptomen is er vaak geen weg terug, omdat de ziekte al vergevorderd is. Maar het is niet omdat een persoon dement is, dat hij juridisch onbekwaam is. Dementie op zich maakt niet onbekwaam. In de praktijk zou het trouwens onhaalbaar zijn om alle demente personen onbekwaam te verklaren, al was het maar omdat je vele personen dan onnodig hun vrijheid ontneemt.”

Door dementie kan iemand wilsonbekwaam worden. Dit betekent dat de persoon in kwestie de gevolgen van zijn handelingen of beslissingen niet meer goed kan overzien”, stelt Erik Langerock. “Als je een handeling stelt, maak je voor jezelf uit wat van belang is. De fase tussen het nemen van een beslissing om bijvoorbeeld iets aan te kopen en de aankoop zelf, kan je definiëren als het beslissingsproces. In ons recht heb je twee manieren om te bepalen of een beslissing door een wilsonbekwaam persoon genomen werd.

“Enerzijds zijn er situaties waarbij tijdens het beslissingsproces bepaalde storingen optreden. Jammer genoeg zien we in de praktijk dat malafide personen – in de hoedanigheid van leverancier of dienstverlener – hiervan misbruik maken, en bijvoorbeeld systematisch te hoge factuurbedragen aan dementerende klanten aanrekenen. Deze laatste zijn minder in staat om hiertegen in verzet te gaan en hun rechten op te eisen. Anderzijds heb je de fase waarin een dementerende persoon eenvoudigweg niet meer in staat is om beslissingen in eigenbelang te nemen. Het inschatten hiervan is een taak voor de vrederechter.”

Een en ander kan ook gevolgen hebben voor het besturen van vennootschappen. Erik Langerock legt verder uit: “Als een dementerende bestuurder van een bedrijf bijvoorbeeld meer bestellingen plaatst dan normaal, ten nadele van dat bedrijf, dan is het belangrijk om deze persoon tegen zichzelf te beschermen. Dit is in het belang van zowel de persoon in kwestie als van het bedrijf. Wanneer de bestuurder bereid is mee te werken, kan de nodige opvolging voorzien worden.”

“Maar wat als hij of zij niet wil meewerken? Dan spelen de vennootschapsstatuten een belangrijke sturende rol. In dit document hoort een concreet en correct opvolgingsmechanisme thuis, zodat in geval van gezondheidsproblemen de nodige actie mogelijk is. In vele oude statuten is dit nog niet opgenomen. Bovendien wordt vaak foutief verondersteld dat een zorgvolmacht in die situatie een sluitende regeling is, maar niets is minder waar. Laat dus tijdig de statuten en andere officiële documenten in de vennootschap grondig screenen, om zo te kunnen anticiperen op mogelijke problemen.”