Dubbelgesprek met Michel Hofman (Defensie) en Catherine De Bolle (Europol)

“Meer internationale samenwerking is essentieel als we onze veiligheid willen garanderen”

De veiligheidssituatie op het Europese vasteland is het afgelopen decennium sterk veranderd. De aanslagen in Parijs (2015) en Brussel (2016), waarbij de daders een link hadden met België, waren een kantelpunt. Ook de toegenomen geopolitieke spanningen en de conflicten in Oekraïne en Gaza hebben ertoe geleid dat veiligheid hoog op de agenda staat. Zowel voor de politiediensten als Defensie brengt dit nieuwe uitdagingen met zich mee. Business Vlaanderen bracht Catherine De Bolle, hoofd van Europol, en Michel Hofman, afscheidnemend stafchef van het leger, bij elkaar voor een dubbelgesprek.

De aanslagen in Parijs en Brussel kwamen destijds als een verrassing. Hoe sterk hebben deze incidenten het werk van de politiediensten en Defensie beïnvloed?

Michel Hofman: Eén van de belangrijkste en meest visuele aspecten is het feit geweest dat militairen gedurende zes jaar gepatrouilleerd hebben op straat, om de veiligheid mee te verzekeren. Dat had een grote impact op onze werking, maar was ook een mooi voorbeeld van hoe we onze maatschappelijke rol opnemen. Daarnaast is er sindsdien veel meer coördinatie gekomen tussen inlichtingen- en veiligheidsdiensten in binnen- en buitenland. Interne en externe veiligheid zijn immers heel sterk met elkaar verweven. 

Zo zijn er internationale informatie-uitwisselingscentra ontstaan waar militaire en burgerinlichtingendiensten elkaar ontmoeten en waar we informatie delen die nuttig is in de strijd tegen terrorisme. 

Catherine De Bolle: De aanslagen zijn op dat vlak inderdaad een gamechanger geweest. Voordien werd er al informatie gedeeld tussen de Europese politiediensten, maar de aanslagen toonden aan dat het noodzakelijk was om veel meer samen te werken. Ik was op dat moment commissaris-generaal van de Belgische federale politie. Wij vroegen ondersteuning aan Europol om meer inzichten te krijgen, om ons onderzoek in de diepte te kunnen voeren. Door die steun konden we analyses maken en linken leggen met andere landen om zo ook onze dossiers voor de rechtbank sterker te maken.

Mevrouw De Bolle, u staat intussen aan het hoofd van Europol. Welke rollen vervult uw organisatie in het Europese veiligheidsbeleid? 

Catherine De Bolle: In het kader van de strijd tegen georganiseerde misdaad en terrorisme willen politiediensten over de grenzen heen samenwerken. Europol is daarbij een platform voor EU-lidstaten en derde landen die informatie met elkaar willen delen. Het doel is om die info te dubbelchecken en te analyseren, maar ook om in lopende onderzoeken onmiddellijk nuttige info te delen. Een mooi voorbeeld daarvan is het Sky ECC-onderzoek geweest, waarbij we de criminele activiteiten van een internationaal netwerk van georganiseerde misdaad in beeld brachten via hun mobiele communicatie. 

Van de Europese Commissie kregen we investeringsmiddelen waardoor Europol nu over technologische mogelijkheden beschikt die individuele lidstaten niet hebben, bijvoorbeeld voor het decrypteren van informatie. Alles samen hebben we ruim 1200 experts in dienst en streven we met onze partners naar excellente politiezorg voor onderzoek naar criminaliteit. De bedoeling is uiteraard dat we zoveel mogelijk anticiperen en proberen te voorkomen. 

Vandaag hebben diverse geopolitieke conflicten een invloed op Europa. Bijvoorbeeld de oorlog in Oekraïne, de Amerikaans-Chinese handelsoorlog en de Israëlische inval in Gaza. Betekent dit dat veiligheidsdiensten alerter moeten zijn dan vroeger? 

Michel Hofman: Absoluut. De complexiteit en hoeveelheid van indicatoren waar we rekening mee moeten houden, is exponentieel toegenomen. Eén van de moeilijkheden is de technologische evolutie met beïnvloeding en desinformatie via sociale mediaplatformen, de opmars van cybercriminaliteit en ook AI die wordt ingezet. Defensie houdt de kritische infrastructuur nauwlettend in de gaten: communicatienetwerken, windturbineparken, onderzeese kabels en pijpleidingen, havens … In de luchtvaart moeten we waakzaam zijn voor verdachte bewegingen van vliegtuigen maar ook van drones. Er zijn tal van nieuwe dreigingen, waar we veel mensen en middelen moeten voor inzetten. Het vergt ook continue opleiding van onze 26.000 militairen en burgermanschappen.

Catherine De Bolle: Als wendbare organisatie proberen wij Europa zoveel als mogelijk voor te bereiden op het onvoorziene. Tijdens corona merkten we bijvoorbeeld hoe fraudeurs de pieken van het virus volgden: eerst in Italië, daarna in Spanje en vervolgens in andere landen. Op basis van die vaststelling stuurden we early warnings naar de lidstaten. Toen de oorlog in Oekraïne uitbrak, hebben we meteen hun liaison officieren bij Europol gesproken om na te gaan welke acties we moesten ondernemen. We hebben ons communicatienetwerk toen tijdelijk afgesloten om de integriteit van onze communicatie te vrijwaren. Daarnaast adviseerden we de regering in Kiev ook over het opzetten van een databank voor de registratie van kleine wapens.

De oorlog in Oekraïne duurt al meer dan 2 jaar. In Europa leidde dit tot het besef dat vrede niet vanzelfsprekend is. Heeft dit de investeringen in veiligheid versneld? 

Michel Hofman: Internationaal zien we inderdaad dat die oorlog een grote stimulans betekent voor investeringen. In ons land is Defensie 30 jaar ondergefinancierd geweest. Met het STAR-plan hebben we nu wel een groot investeringsplan, goed voor 10,3 miljard euro tot 2030. Maar er zal nog een bijkomende inspanning nodig zijn om de Belgische engagementen in Europees en NAVO-verband na te komen. Ik denk wel dat de oorlog in Oekraïne in ons land een zekere “sense of urgency” heeft aangewakkerd dat we ons tijdig moeten voorbereiden, dat de voorraden op peil moeten zijn, dat er nieuw materiaal nodig is en dat we onze militairen moeten trainen voor dat nieuw materieel. Dat wordt allicht een belangrijk onderwerp in het volgende regeerakkoord.

Catherine De Bolle: Europol zit in een groeitraject, over verscheidene jaren heen. Door deze conflicten buiten de EU is het besef gegroeid dat deze een grote impact op onze interne veiligheid hebben. En we hebben onze organisatie daarop geheroriënteerd. Ik heb geluk gehad met Europees commissaris voor Binnenlandse Zaken Johansson die zichzelf engageerde voor het interne veiligheidsdossier. Dat heeft ons werk echt op de kaart gezet bij de ministers van Binnenlandse Zaken en Justitie. En het maakte ook de weg vrij voor investeringen. 

Cybercriminaliteit kende de afgelopen 10 jaar een bijzonder forse groei en is één van de hoofdbezorgdheden van het bedrijfsleven. Hoe kunnen Europol en Defensie deze criminelen bestrijden? 

Catherine De Bolle: Helaas slagen cybercriminelen vaak in hun opzet omdat de beveiliging van vele organisaties nog niet op punt staat. En effectief: elk onderzoek dat wij voeren, heeft nu een cyberaspect. Voor ieder groot onderzoek wordt binnen het Cyber Crime Center een task force gevormd met specifieke cyberexperts. Dat levert stilaan ook resultaat op. Zo zijn we er al in geslaagd om de criminele netwerken achter meerdere vormen van ransomware te ontmaskeren. Maar de wereld van cybercriminaliteit is zeer sterk georganiseerd en evolueert razendsnel. Er is nog wel wat werk aan de winkel: onze wetgeving moet beter op de digitale wereld worden afgestemd, onze agenten moeten beter opgeleid en getraind worden, we hebben meer medewerking nodig van techbedrijven, enzovoort. Op al die fronten is actie nodig als we de criminelen willen bijbenen. 

Michel Hofman: State-sponsored crime is voor mij één van de grootste uitdagingen. We zien bijvoorbeeld dat men vanuit Rusland probeert om de Europese cohesie aan te tasten. We moeten daar waakzaam voor zijn. De bedreiging zit in beïnvloeding via sociale media, radicalisering, sabotage, subversie, cyberaanvallen … al die zaken kunnen een invloed hebben op de interne veiligheid van een land. Net daarom moeten we zoveel mogelijk informatie uitwisselen met andere landen. Binnen Defensie is in oktober 2022 ook een nieuwe Cyber Command opgericht. Die heeft tot doel om de cyberbescherming en verdediging van de eigen activiteiten van het leger te verhogen. We hebben immers hoe langer hoe meer digitale en datagedreven systemen. Maar we willen tegelijk de cyberveiligheid van België in zijn geheel versterken, een verantwoordelijkheid die we delen met de federale politie en het Center voor Cybersecurity België. In eerste instantie werken we op de verdediging, maar in de toekomst behoort een offensieve strategie eveneens tot de mogelijkheden.

Om alle opdrachten uit te voeren, zoeken zowel de politiediensten als Defensie naar nieuwe profielen. Welke troeven kunnen jullie uitspelen in tijden van krapte op de arbeidsmarkt?

Michel Hofman: Sinds de aanslagen, met onze aanwezigheid in het straatbeeld, en de ondersteuning die we hebben gegeven tijdens de covid-periode en bij de overstromingen in Wallonië, krijgen we veel sollicitaties binnen. Het feit dat we bijdragen tot veiligheid in de maatschappij, geeft veel zin aan het beroep van militair. Bovendien biedt Defensie een enorme diversiteit aan functies en doorgroeimogelijkheden. En wie wil, kan ook deelnemen aan operaties in het buitenland. Al die zaken, bovenop een goede verloning en werkzekerheid, vormen onze troeven. 

Catherine De Bolle: Ik merk dat jongeren veel aandacht geven aan het doel van hun job, aan duurzaamheid, diversiteit en hoe we met lgbtq+ omgaan. Een goeie cultuur is dus cruciaal. Bij Europol kunnen politiemensen bovendien deelnemen aan de meest interessante grootschalige onderzoeken op internationaal niveau. Experts kunnen zich daarin uitleven, binnen een legaal kader, en met state-of-the-art tools. Het zijn kansen die je op nationaal niveau niet krijgt. We hanteren wel de regel dat je maximaal 10 jaar kan blijven en dan naar de lidstaat terugkeert. Zo zorgen we voor een constante instroom van nieuwe mensen en ideeën, maar versterken we ook de politiediensten in elk land met Europese ervaring. 

Catherine De Bolle (54) werd geboren in Aalst. Ze studeerde rechten aan de UGent en volgde daarna een opleiding tot officier bij de toenmalige Rijkswacht Academie. Ze was korpschef van de politiezone Ninove, toen ze in 2012 werd benoemd tot commissaris-generaal van de Belgische federale politie. Vanaf 2015 tot 2018 maakte ze deel uit van het Executive Committee van Interpol. In mei 2018 trad ze in dienst als directeur bij Europol, een mandaat dat nog tot 2026 loopt. 

Admiraal Michel Hofman (63) werd geboren in Oostende en groeide op in Brussel. Na studies aan de Koninklijke Militaire School vervulde hij verschillende functies bij de marine. Hij nam onder meer deel aan operaties tijdens de Golfoorlog in de jaren ‘90. Nadat hij enkele functies had vervuld in de Defensiestaf werd hij in juli 2017 benoemd tot vice-Chef Defensie. Op 10 juli 2020 kwam hij aan het hoofd van het Belgische leger te staan. Een ambt dat op 4 juli van dit jaar ten einde loopt.