“Onzekerheid is de enige zekerheid, dus bereid je daarop voor”

Terugblik op 2024, vooruitblik naar 2025

Tijdens dit rondetafelgesprek blikken we terug op de belangrijkste economische en politieke gebeurtenissen van 2024 en welke perspectieven biedt 2025? Business Vlaanderen bracht vijf experts rond de tafel voor een boeiende gedachtewisseling over duurzame economische groei in volatiele tijden: Hans Diels (geopolitiek expert Etion), Veronique Goossens (hoofdeconoom Belfius), Dimitri Pelckmans (head of risk services Atradius), Edward Roosens (chief economist VBO) en Tom Vermeiren (lector House of Sustainable Transitions VUB).

2024 was een belangrijk verkiezingsjaar, met verkiezingen in meer dan 70 landen, waaronder ons land en de VS. Edward Roosens: “Mij blijft toch vooral de verkiezingsoverwinning van MR en Les Engagés in Wallonië bij. Dat is een gamechanger: voor het eerst krijgen we een centrumrechts beleid over de taalgrens. Men is vastberaden om de zaken anders aan te pakken. Zo was ik recent op een vergadering waar alle federaties en Waalse administraties samen overleg pleegden over administratieve vereenvoudiging voor bedrijven. Zoiets hebben we nooit eerder meegemaakt. Je voelt bij alle betrokkenen een groot enthousiasme.”

Ook voor het federale niveau biedt die centrumrechtse koers perspectief, al loopt de vorming van een nieuwe regering niet van een leien dakje. “Er zijn zaken waar wij al 20 jaar voor pleiten, die nu eindelijk worden besproken en die hopelijk in beleid zullen worden omgezet. Ik denk aan de beperking van de werkloosheid in de tijd en flexibelere arbeidstijden bijvoorbeeld. Uiteraard zal niet alles perfect zijn en moet de fiscaliteit nog uitgeklaard worden, maar dit is toch hoopvol”, aldus de chief economist van het VBO. 

Trump, een risico voor de democratie

Belfius-hoofdeconome Veronique Goossens blikt terug op de Amerikaanse presidentsverkiezingen. “De grote verrassing was voor mij de ‘red sweep’. Ondanks het enthousiasme dat de kandidatuur van Kamala Harris opwekte bij de Democraten, heeft Donald Trump een ruimere overwinning gehaald dan verwacht. Hij zit stevig in het zadel en zal veel kunnen uitvoeren. Zo heeft de president elect aangekondigd dat hij de macht van de Amerikaanse Centrale Bank wil inperken. Gouverneur Jerome Powell heeft alvast laten verstaan dat hij van plan is te blijven zitten. Ik hoop vooral dat het systeem van ‘checks and balances’, dat ingebakken zit in het Amerikaanse bestel, overeind blijft.”

Ook Dimitri Pelckmans, head of risk services bij Atradius, ziet de herverkiezing van Trump als één van de markantste feiten van het voorbije jaar: “Als je ziet welke rol Elon Musk heeft gespeeld en hoe hij de campagne heeft beïnvloed … dat houdt voor de democratie gevaren in. Maar net zo frappant is het feit dat er aan de grenzen van Europa twee oorlogen woeden en dat we die conflicten blijkbaar laten doorgaan en escaleren. Donald Trump laat verstaan dat hij alles in een mum van tijd kan oplossen. De vraag is uiteraard tegen welke prijs. Vooral voor Europa rijst de vraag hoe we ons eigen lot meer in handen zullen kunnen nemen …” 

Hans Diels, expert geopolitiek bij Etion, sluit daarbij aan: “Die wake-up call voor Europa is voor mij de positieve uitkomst van de verkiezing van Donald Trump. De EU wordt verplicht om haar eigen weg te zoeken en zich te bezinnen over haar relatie met de VS, China en Rusland. Dat zal meer dan nodig zijn, want we staan voor instabiele tijden. De Amerikaanse beurzen hebben zeer positief gereageerd op de verkiezing van Trump, de deregulering die Elon Musk gaat doorvoeren en de aangekondigde tarievenoorlog met het buitenland. Maar het is lang niet zeker wat het finale effect zal zijn voor de Amerikaanse economie, bijvoorbeeld als de inflatie oploopt en er goedkope arbeidskrachten te kort zouden zijn.”

Welk groeiscenario voor de toekomst?

Tom Vermeiren, lector duurzaamheidseconomie aan de VUB, merkt op dat het discours bij de verkiezingen, zowel in België als de VS, enkel gericht was op groei. “We leven in een geglobaliseerde economie en maatschappij. In de verkiezingsdebatten lag de focus voor mij te veel op de nood om de economie verder te laten groeien. Terwijl de vraag zou moeten zijn: in welke mate moeten we groeien om gezond te blijven? Is groei nog de juiste richting? Ik vind dat maatschappelijke uitdagingen zoals de klimaatverandering veel centraler zouden moeten staan in de discussies.”

Het afgelopen jaar werd wel vaker gepleit voor degrowth-scenario’s. Veronique ­Goossens reageert sceptisch: “Natuurlijk zijn er grote uitdagingen die om antwoorden vragen. Maar het concept van onze sociale zekerheid en onze welvaart is gebaseerd op de groei van het BBP. Ons pensioen wordt gegarandeerd op basis van economische groei in de toekomst. Dat is een spanningsveld met zeer veel evenwichten.” 

Edward Roosens zit op dezelfde lijn: “Degrowth impliceert dat we minder gaan verdienen, want het inkomen van de samenleving groeit niet meer. Dat is een sociaal kruitvat! Kijk hoe er gereageerd wordt als er slechts een beperkte loongroei mogelijk is, bovenop een hoge indexering … Om de planeet in stand te houden, geloof ik meer in productieve investeringen. Een bedrijf als Holcim bijvoorbeeld gaat 500 miljoen investeren om de CO₂-uitstoot van zijn cementproductie te reduceren. De overheid moet zulke nieuwe businessmodellen ondersteunen. Zo kunnen we tot duurzame groei komen.”

Verduurzamen: rapporteringsregels zitten in de weg

Het verduurzamen van de industrie wordt één van de grote uitdagingen voor de komende jaren. De nieuwe Europese Commissie heeft ter zake grote ambities, met onder meer de Clean Industry Deal en de Net Zero Industry Act. “We lopen daar als continent voorop. Er worden heel veel inspanningen gevraagd van onze bedrijven, terwijl de VS en China zich nauwelijks aanpassen. We moeten opletten dat we ons niet uit de markt prijzen”, stelt Edward Roosens. “En de stroom aan regelgeving die op ons afkomt, zoals de duurzaamheidsrapportering CSRD, is onhaalbaar en leidt tot grote frustratie.”

Dat onderwerp leeft ook in het netwerk van Etion. “We horen bij kmo’s die toeleveren aan grote bedrijven bezorgdheid over wat ze precies moeten doen en hoe ze het moeten doen”, geeft Hans Diels aan. “Complexe regels als CSRD bevoordelen eigenlijk grote bedrijven ten nadele van kleinere, die niet de middelen hebben om zich te organiseren voor zo’n rapportage. We hebben nood aan minder regelgeving en veel duidelijkere keuzes in de regels.”

Dimitri Pelckmans beaamt dat: “Europa is op dit vlak veel strikter in de leer dan andere grootmachten. En bovendien zorgt de implementatie van regelgeving binnen de lidstaten van de EU nog steeds voor uiteenlopende instructies. Wat we nodig hebben is regelgeving die een level playing field brengt. En dan is er een andere mindset nodig. Net als bij de Sagrada Familia van Gaudi, moet men bereid zijn om te investeren in maatregelen waarvan men misschien zelf het resultaat niet meer zal zien.”

Tom Vermeiren wijst nog op een ander risico van de rapporteringsdrift: foutieve data en reputatieschade. “We moeten ons bewust worden van de milieu-impact van bedrijven. Daarom is het nuttig dat die data in het publieke domein komen. Maar door de druk op de rapportage, ontstaat het gevaar dat de datakwaliteit ontoereikend is of dat de audit niet goed gebeurt. Zo zet je een foute perceptie neer, het kan ook leiden tot greenwashing. Terwijl inspanningen rond duurzaamheid net veel kansen bieden voor bedrijven, om zich te profileren, nieuwe businessmodellen te ontwikkelen, talent aan te trekken, enzovoort. Men moet het willen menen en dan volgen de cijfers vanzelf.” 

Een uitdagend jaar voor de boeg

Tot slot vroegen we onze panelleden wat de grootste uitdaging is die onze bedrijven wacht in 2025. “We zullen blijven geconfronteerd worden met geopolitieke conflicten en economische oorlogsvoering”, waarschuwt Hans Diels. “Elke ondernemer, ook de bakker of appelteler, zou best de risico’s in kaart brengen voor zijn of haar markt en supply chain en zich voorbereiden. Want vandaag is geopolitiek voor elk bedrijf relevant.”

Tom Vermeiren vult aan: “Er komen veel uitdagingen tegelijk op de ondernemingen af: technologische verandering, duurzaamheid, materialenschaarste, het protectionisme van Trump… De donkere mist van de turbulentie mag ondernemers niet doen verstarren. Je moet keuzes durven maken en vasthouden aan je visie in turbulente tijden.”

Naast volatiliteit en onzekerheid, heerst er nog altijd krapte op de arbeidsmarkt. “Voor mij blijft de grootste uitdaging om gekwalificeerde mensen te vinden aan een correct loon”, stelt Dimitri Pelckmans. “Zonder talent zullen bedrijven hun uitdagingen niet kunnen oplossen. En als het over de toekomst van de industrie gaat, hebben we niet alleen jongeren nodig die voor STEM-richtingen kiezen, maar ook een onderwijs dat innovatie en technologie omarmt. Daar zijn we helaas nog niet.” 

“Belgische bedrijven kunnen maar het verschil maken door te innoveren en topkwaliteit te bieden. De uitdaging bestaat er dus in de kosten onder controle te houden en tegelijk te investeren voor de lange termijn. Net daarom hopen we dat de overheden een stimulerend kader voorzien voor ondernemerschap, dat investeringen faciliteert”, aldus Edward Roosens.  

De omstandigheden zullen nog een tijdje lastig blijven. En dus besluit Veronique ­Goossens met een advies: “Praat als onderneming met je bankier. Er zijn heel wat oplossingen om je financieringskosten onder controle te houden, zodat je kan blijven investeren. Wie op tijd in dialoog gaat, vindt altijd oplossingen, zelfs vooraleer een probleem zich voordoet.”