Dringend gezocht: nieuwe materialen, producten en businessmodellen

Circulaire economie maakt opgang, maar het ontbreekt aan hefbomen

De transitie van een lineair naar een circulair bedrijfsmodel is bij tal van bedrijven ingezet. Maar het is een proces dat tijd, doordachte innovatie en grote investeringen vergt. Hoe ver staan we vandaag? En welke doorbraken zijn er nog nodig? Business Vlaanderen bracht vijf experts rond de tafel voor een stand van zaken: Aarnout Ecker (sectorfederatie Denuo), Eric Dewaet (Recupel), Mieke Pieters (The Circular Hub), Wim Thielemans (KU Leuven & Circular Materials Center) en Justine Vanheede (Vanheede Environment Group).

Ruim 1 miljoen ton afval en 2300 verschillende stromen zamelt Vanheede Environment Group jaarlijks in. Het zijn indrukwekkende cijfers die het familiebedrijf kan voorleggen. Justine Vanheede: “We bestaan 55 jaar en zijn geëvolueerd van afval- naar materialenbedrijf. We helpen bedrijven om hun reststoffen aan de bron te sorteren, zodat wij ze vervolgens kunnen verwerken tot grondstoffen en energie, zoals biomethaan. Voor 95% kunnen we vandaag al een nuttige toepassing bieden, samen met een hele reeks partners. Voor 5% van het afval is er nog geen oplossing, denk bijvoorbeeld aan asbest.”

De Belgische federatie van de afval- en recyclagesector Denuo merkt dat al haar leden volop bijdragen aan het verduurzamen van de economie. “Het doel is uiteraard om zoveel mogelijk zaken te hergebruiken of opnieuw in te zetten als grondstof”, vertelt Aarnout Ecker. “Maar het streven naar duurzaamheid gaat veel verder. Onze bedrijven bekijken ook hoe ze hun processen nog kunnen verbeteren en de hele keten – van transport tot verwerking – duurzamer kunnen maken.”

De statistieken van Recupel, dat elektro en lampen inzamelt, kenden een corona-effect, geeft CEO Eric Dewaet aan: “Veel mensen hebben van die periode gebruik gemaakt om op te ruimen en om hun interieur te vernieuwen. Via inzamelpunten, leden van Denuo en terugname in winkels komen elektrotoestellen en lampen bij ons terecht. Waar mogelijk, geven we elektro een tweede leven via de Kringwinkels, bijvoorbeeld. Zij selecteren wat er hersteld en opgefrist kan worden, de rest gaat naar materialenrecyclage. De grootste uitdaging daarbij zijn de grote hoeveelheid plastics in toestellen, waarvoor we een nieuwe toepassing op hoog niveau moeten vinden.”

Voor Mieke Pieters van The Circular Hub bewijst dit hoezeer de shift naar circulair design moet worden gemaakt. “Circulaire economie blijft nog te vaak steken in de fase van recyclage. Terwijl we naar systemen en producten moeten die eindeloos herbruikbaar zijn. Maar dat impliceert dat elektro-apparaten, huizen, wagens, kledij en verpakkingen op een andere manier ontworpen moeten worden. In zo’n strategie met circulair design zijn producten integraal herinzetbaar, gemakkelijk demonteerbaar en kan je de gebruikte materialen makkelijk scheiden met het oog op hergebruik.” 

We zullen dus andere materialen nodig hebben, die langer kunnen meegaan. KU Leuven heeft daarom recent met een aantal partners (POM West Vlaanderen, Centexbel en PlastIQ) het Circular Materials Center opgericht in Kortrijk, dat zich specifiek richt tot de kunststofverwerkende en textielindustrie. Onderzoeker Wim Thielemans: “Onze doelstelling is tot betere materialen te komen, waarbij we koolstof in de systemen houden en uitstoot vermijden. Elke keer dat je een polymeer weer smelt, verlies je immers eigenschappen en gebruik je energie. Eigenlijk moeten we back to basics. De natuur kan een inspiratiebron vormen voor het ontwerpen en ontwikkelen van nieuwe materialen, en vermijden van additieven. Kijk hoe één glucosemolecule ervoor zorgt dat bomen groeien, dat soep dikker wordt of dat spinnen over een exoskeleton beschikken, waarbij de eigenschappen veranderen door andere verbindingen tussen de glucosemoleculen of kleine modificaties… Zulke materialen hebben wij nodig in de toekomst.”

Regelgeving kan sturend werken om die evolutie naar nieuwe materialen en hergebruik te stimuleren. “Maar we moeten oppassen dat we sommige circulaire toepassingen niet onmogelijk maken”, stelt Aarnout Ecker van Denuo. “Ik denk aan PVC raamprofielen. Het PVC dat daarin zit, kan makkelijk zeven of acht keer worden hergebruikt zonder kwaliteitsverlies. Maar als we ramen van 30 jaar oud binnen krijgen, dan zitten daar onzuiverheden of bijvoorbeeld lood in. Dat PVC kan perfect hergebruikt worden, want het lood zit veilig in het materiaal ingekapseld, zonder negatief effect op mens of milieu. En toch dreigt Europese normering die toepassing onmogelijk te maken.”

Om de evolutie naar een circulaire economie te versnellen, ontwikkelde The Circular Hub een kickstart programma, waarbij het start-ups en andere bedrijven helpt om disruptieve ideeën te ontwikkelen. “De sleutel tot succes is veel partners bijeen te brengen voor co-creatie. De uitdagingen zijn immers groot”, weet Mieke Pieters. “Daarnaast helpen we grote bedrijven om te experimenteren met circulaire productlijnen, parallel aan een lineaire productie. Eigenlijk zijn ze op dat moment ook een beetje start-up. Kmo’s zijn de moeilijkste doelgroep. Er is minder sense of urgency of men denkt enkel aan recyclage.”

Justine Vanheede nam onlangs deel aan The Circular Kickstart: “We hebben al veel expertise en kennis in huis over materialen. Onze groep heeft ook eigen recyclagebedrijven om bepaalde materialen te verwerken. Maar hoe meer we recycleren, hoe meer de complexiteit van de verschillende afvalstromen toeneemt. We kunnen toch moeilijk aan elke klant vragen om een soort mini-containerpark in te richten om nog meer materialen te scheiden? Daarom vind ik het interessant om aan zulke sessies deel te nemen en inspiratie op te doen.”

Eén van de circulaire modellen die nu al opgang maakt, zijn de ‘as a service’-business­modellen. “Meer en meer kopen bedrijven geen toestellen meer, maar betalen ze een huur of vergoeding voor een prestatie. Voor verlichting zien we dat al volop: een leverancier garandeert de kwaliteit van het licht en ontwikkelt armaturen waarin de lamp vervangen kan worden, die nieuwe onderdelen kunnen krijgen en later refurbished en hergebruikt kunnen worden. Allicht zal dit zich later doorzetten naar de consumentenmarkt”, stelt Eric Dewaet van Recupel. “Uiteraard zal dit een impact hebben op onze business en organisatie. Maar zo’n transitie duurt decennia. Ter illustratie: we krijgen nu nog steeds beeldbuis-tv’s binnen…”

Eén van de uitdagingen voor de toekomst ligt erin om het ecologische aspect ook een economische waarde te geven. Wim ­Thielemans: “Als we hoogwaardige materialen kunnen maken uit biogebaseerde grondstoffen, zullen we een grote stap vooruit zetten. Of als we erin zullen slagen om complexe textiel­samenstelling met elasthaan, polyester, polyamide en cellulose te scheiden met het oog op recyclage. Maar dan moet men daar ook voor willen betalen, want allicht gaat dat meer kosten dan virgin ­material.” 

Mieke Pieters ziet een oplossing in het aankoopbeleid van overheden. “20% van onze economie bestaat uit aankopen door overheden, ziekenhuizen, scholen, enzovoort. Als zij hun verantwoordelijkheid nemen en meer circulaire producten en oplossingen kopen, kan dat een immense stimulans betekenen. Ook bedrijven kunnen het goede voorbeeld geven met sustainable procurement. Dat zijn echt hefbomen die de markt kunnen ­openbreken.”